Staat van de schoolinfrastructuur

Het budget voor schoolinfrastructuur bedroeg in de regeerperiode 2019-2024 3 miljard euro, dat is 5% van het totale onderwijsbudget. Toch blijft het gemiddelde Vlaamse schoolgebouw relatief oud. 

• Een vierde van de infrastructuur dateert van net na de Tweede Wereldoorlog.
• Een op acht (14,2%) Vlaamse schoolgebouwen werd gebouwd voor 1920.
• Binnen bv. het gemeenschapsonderwijs is het patrimonium gemiddeld 45 jaar oud.
• In 2018 waren 8,6% van de scholen gebouwd na 2014, 

De verouderde infrastructuur is geen uniek Vlaams probleem. In de EU werd 75% van de onderwijsinfrastructuur gebouwd voor 1980. 

Impact op onderwijs

Oude gebouwen zijn niet ontworpen voor de noden en inzichten van de huidige generatie. Een goede schoolinfrastructuur ondersteunt het pedagogisch project van de school, en beantwoordt aan de behoeften van de school. 

• Bij schoolinfrastructuur van 1970 of ouder geeft minstens 60% van de bevraagde schooldirecties aan dat de infrastructuur ‘onvoldoende’ of slechts ‘middelmatig’ bruikbaar is voor de onderwijsactiviteiten.
• De infrastructuur volgt de groei in leerlingenaantallen niet wat resulteert in een capaciteitstekort.
• Ze is evenmin aangepast aan evoluties in de samenleving. 

De evolutie naar inclusief onderwijs vraagt dat scholen o.a. ook uitgerust zijn met liften, brede deuren, prikkelarme lokalen, of aangepaste toiletten.

Toegankelijkheid wordt amper afgedwongen

Het enige kader rond toegankelijkheid dat in Vlaanderen afdwingbaar is, is ‘de verordening betreffende toegankelijkheid’. Die is van toepassing op alle publieke gebouwen waarvoor een vergunningsaanvraag nodig is om bepaalde handelingen uit te voeren maar is onvoldoende afgestemd op de noden van inclusief onderwijs. Een evaluatieonderzoek van Inter (2020) wees er op dat de verordening in de praktijk onvoldoende wordt toegepast om basistoegankelijkheid te realiseren als een hefboom tot integrale toegankelijkheid. Waar slechts een minderheid van de projecten in de planningsfase voldeed aan de verordening, was dat na realisatie geen enkel project meer. De verordening is bovendien te beperkt om integrale toegankelijkheid te realiseren. 

Ja maar ... ons gebouw is niet toegankelijk

Terwijl toegankelijkheid een belangrijke hefboom of voorwaarde is voor een inclusieve omgeving, mag een gebrekkig toegankelijke of onaangepaste omgeving ook geen reden zijn om vandaag leerlingen te weigeren. Dat is nu net het belang van het concept ‘redelijke aanpassingen’ dat o.a. in de grondwet werd verankerd. Voor meer info over redelijke aanpassingen verwijzen we naar de nieuwsbrief 3.

Het is juist door de participatie van die bepaalde leerlingen dat de focus op toegankelijkheid komt te liggen en een school de urgentie creëert om de schoolinfrastructuur aan te passen in functie van de toekomst.

Ook vandaag worden nog nieuwe scholen gewoon onderwijs gebouwd of ontworpen met weinig aandacht voor integrale toegankelijkheid alsook scholen buitengewoon onderwijs heel specifieke aangepast voor specifieke leerlingen. Alsof concepten zoals universeel, integraal of inclusief ontwerp nog steeds niet zijn ingedaald.

Integrale toegankelijkheid en universeel ontwerp

Integrale toegankelijkheid wil zeggen toegankelijkheid voor iedereen. Iedereen heeft baat bij een gebruiksvriendelijke, veilige en comfortabele leefomgeving. Voor personen met een handicap is toegankelijkheid een absolute noodzaak om te kunnen participeren.

(Voor alle info over toegankelijkheid https://www.vlaanderen.be/inter of https://www.toegankelijkeomgeving.be/)

Dat vraagt een universeel ontwerp dat rekening houdt met alle typen gebruikers. Uitgaan van de principes van universeel ontwerp betekent dat bij elk ontwerpproces wordt nagegaan hoe een publieke ruimte of een product, een website, een gebouw, … zowel functioneel als esthetisch aantrekkelijk kan zijn voor een zo groot mogelijke diversiteit van gebruikers. 

(Voor meer info over toegankelijkheid, universeel ontwerp en gebouwen: https://www.toegankelijkgebouw.be/)

Eigen aan inclusief ontwerp is dan weer dat het rekening houdt met specifieke gebruikers en hen ook betrekt bij het ontwerpproces.

Het proces naar integraal toegankelijke scholenbouw vraagt dat zo snel mogelijk

• De principes van universeel ontwerp in de toegankelijkheidsverordening voor onderwijs staan
• In de ontwerp- en goedkeuringsprocedure hefbomen voor toegankelijkheid geïntegreerd worden
• Scholen hierin worden gestimuleerd en ondersteund (bv. door toegankelijkheidscoaches)
• Er voldoende financiering wordt voorzien die ook gekoppeld wordt aan integrale toegankelijkheid en universeel ontwerp.

Het schoolgebouw voor iedereen

• Zet ruimtelijk en mentaal (bv. communicatie, informatie, ...) in op een keten van toegankelijkheid zodat iedereen zich kan bewegen met de hoofdstroom. (cfr de 7 B’s)
• Bevordert samen leren, spelen, werken, samenwerking leerkrachten en samenwerking met derden.
• Maakt flexibel gebruik van ruimtes en werkvormen mogelijk zodat
  • Kinderen kunnen deelnemen aan verschillende leeromgevingen,
  • Er zelfstandig, in groepjes- en/of klassikaal kan geleerd worden
  • Een verscheidenheid aan activiteiten, werkvormen, hulpmiddelen mogelijk of aanwezig is
• Heeft aparte en/of specifieke ruimtes waar
  • men zich kan terugtrekken voor sommige lessen,
  • kinderen zich al dan niet flexibel kunnen tussen bewegen.

Concreet?

Hier alvast vijf aandachtspunten:

1. Voor elke ruimte is er een gelijke toegang: bv. hellingen voor alle leerlingen in plaats van traditionele trappen, geen aparte ingang.
2. Looppaden sluiten aan op hellingen en niet op trappen
3. Belangrijke voorwerpen staan binnen handbereik: leuningen, whiteboards, bureaus, boekenplanken en andere essentiële klaslokaal, staan op een voor de leeftijd geschikte hoogte, hulpmiddelen zijn toegankelijk, verplaatsbaar meubilair, ...
4. Leerlingen kunnen er tussen de leerlingen zitten: in klaslokalen, auditoria of multifunctionele ruimtes met hellende vloeren moeten mensen in rolstoelen veilig en op meerdere plaatsen in de ruimte kunnen zitten om verschillende ervaringen/uitzichten te hebben als anderen.
5. Universele details voor klaslokalen komen ten goede aan elke ruimte: geschikte verlichting inclusief natuurlijk licht, rustgevende kleuren, goede akoestiek, uitzicht naar buiten, klaslokaalmeubilair is aanpasbaar, flexibel, wendbaar en toegankelijk, duidelijke markeringen en begrijpbare informatie, ...

Enkele voorbeelden