Een schoolcultuur verwijst naar de gemeenschappelijke waarden en normen die gedeeld worden door de leden van het schoolteam en die het functioneren van de school beïnvloeden. De schoolcultuur opereert eerder onbewust en is voelbaar in alle aspecten van de schoolorganisatie (Deal & Peterson). Schoolcultuur wordt schoolbreed uitgedragen maar ook meegedragen door elk individu binnen de school.

Een inclusieve schoolcultuur wordt zichtbaar en voelbaar in volgende aspecten in de school ...

• Er heerst een gemeenschapsgevoel binnen de school waarin iedereen, ongeacht verschillen, welkom is, geaccepteerd en gerespecteerd wordt 
• Dat gemeenschapsgevoel is zichtbaar door de gezamenlijke verantwoordelijkheid, partnerschap en samenwerking.
• Gelijkwaardigheid, duurzaamheid, respect voor (mensen)rechten, volwaardige participatie vormen het waardenkader 
• Er worden hoge en realistische verwachtingen gesteld aan alle leerlingen en leerkrachten. 

Waarom is dat zo belangrijk?

Een inclusieve schoolcultuur slaat op de ‘sense of a school’. 

Wat voelen en zien we wanneer we door de schoolpoort stappen? Hoe wordt de waardering voor verschillen en diversiteit zichtbaar in de school, gesprekken en activiteiten? Hoe worden nieuwe leerlingen en ouders deel van de gemeenschap die de school wil zijn? Hoe wordt naar uitdagingen in onderwijs gekeken? Is er een houding van blijven zoeken en openstaan?

Voor 'de school voor iedereen' vormt de inclusieve schoolcultuur het fundament voor alles wat hierop verder bouwt. Het is de ‘WAAROM’ (why) die de ‘HOE’ (how?) en ‘WAT’ aanstuurt in de gouden cirkel (Sinek). Vanuit die schoolcultuur worden schoolklimaat, -omgeving en -processen gecreëerd die uitgaan van deelname van elk kind of jongere. Een inclusieve schoolcultuur is één van de evidence based hefbomen die sterk bijdraagt tot inclusief onderwijs: het kan leiden tot verbeterd schoolsucces, sociaal-emotioneel leren, een positief schoolklimaat, en creëert gelijke toegang tot leerhulpmiddelen. (Mitchell&Sutherland)

Waar hebben we het over?

“Een inclusieve schoolcultuur creëert een veilige, ondersteunende en stimulerende omgeving waarin alle leerlingen en personeel zich kunnen ontwikkelen, gedijen en volwaardig kunnen participeren.”

Volgens de Index voor Inclusie, een instrument dat wereldwijd wordt gebruikt voor de ontwikkeling van inclusieve scholen, omvat inclusieve schoolcultuur het opbouwen van gemeenschap en het werken rond inclusieve waarden. Zij maken dit concreet o.a. via volgende indicatoren 

• Iedereen voelt zich welkom.
• Alle betrokkenen delen een filosofie van inclusie.
• Leerlingen helpen elkaar.
• Personeel werkt samen.
• Er is een partnerschap tussen personeel en ouders/verzorgers.
• Er zijn hoge verwachtingen voor alle leerlingen.
• Studenten worden gelijk gewaardeerd.
• De school beperkt discriminerende praktijken tot een minimum en werkt die indien mogelijk weg;

Hoe creëren we een inclusieve schoolcultuur? 

Om een inclusieve schoolcultuur en een omgeving te creëren die verankerd is in onderwijs zijn bewuste inspanningen en maatregelen nodig. Het kan tot een verschuiving in het denken over elk aspect van de school leiden. Het opzetten van een inclusieve schoolcultuur vereist inzet en krachtig leiderschap van schoolleiders. De boodschap moet sterk en consistent zijn en door iedereen worden gedragen.

Dat is niet louter de opdracht van de school. Leerlingen, families, vrienden, buurten, bedrijven en diensten kunnen allemaal bijdragen aan een inclusieve schoolcultuur en het welzijn van de school. 

Er zijn verschillende manieren om een inclusieve schoolcultuur te cultiveren:

• de visie/missie/het pedagogisch project van de school

Deze beschrijven de waarden, doelen en doelstellingen van de school en zijn goed bekend en zichtbaar in de school, zodat alle betrokkenen er altijd aan denken. Ze zijn een leidraad voor de acties van de hele school. Dit vraagt dat het onderwijzend en administratief personeel goed geïnformeerd is en de relevantie ervan voor hun werk begrijpt. Ook leerlingen en betrokkenen op de school moeten in staat zijn om de schoolvisie uit te leggen en hoe deze bepaalt hoe de school functioneert.

• taalgebruik en communicatie

Hoe er gesproken en gecommuniceerd wordt over en met leerlingen en de thuiscontext, is een belangrijk kenmerk van een moderne, diverse en inclusieve school. Het taalgebruik is vrij van woorden, zinnen of tonen die een bevooroordeelde, stereotype of discriminerende kijk op bepaalde mensen of groepen weerspiegelen. Het is taal die mensen niet opzettelijk of onopzettelijk uitsluit. De diversiteit binnen de school, en het belang ervan is zichtbaar in het materiaal dat de school gebruikt voor externe communicatie (bv. website, social media, ...) 

• toegankelijke evenementen, activiteiten, excursies

Een inclusieve schoolcultuur geldt voor alle intra- én alle extramuros activiteiten. De schoolevenementen en -activiteiten spreken een diverse groep leerlingen aan en zijn voor iedereen toegankelijk. Leerlingen krijgen via deze weg kansen om leiderschapsrollen op zich te nemen en vaardigheden en talenten te tonen die in de klas misschien niet zichtbaar zijn. Het biedt mogelijkheden voor personeel, leerlingen en families een gemeenschap te bouwen zowel binnen als rond de school. Deelname aan buurtevenementen, het steunen van lokale doelen, ... bieden niet alleen leerkansen maar bevorderen ook een gevoel van saamhorigheid.

• successen vieren van leerlingen en leerkrachten

De erkenning voor de inspanningen en prestaties (academisch en niet-academisch) van leerlingen en personeel, draagt bij tot een positieve schoolcultuur. Bij de vieringen van successen, groot of klein, wordt iedereen aangemoedigd om in deze momenten te delen. De school ondersteunt, viert de vooruitgang en het succes van leerlingen. Dit kan bv. door middel van schoolnieuwsbrieven, bijeenkomsten, prijsuitreikingen, klassenfeesten, speciale lunches en familie-evenementen die personeel, leerlingen en families samenbrengen om contact te maken en te delen. Het zijn geen eenmalige gebeurtenissen maar maken deel uit van de schoolcultuur, inclusief bepaalde verwachtingen rond participatie en engagementen van leerlingen, ouders, ...

Meer concreet:

• Dat diversiteit vanzelfsprekend is, wordt op verschillende manieren duidelijk gemaakt in de school en altijd met respect voor de verschillende thuistalen en -culturen: tekeningen over hoe leerlingen inclusie begrijpen, een wereldkaart die aanduidt waar iedereen vandaan komt, verhalen van ouders of leerkrachten met een migratie-achtergrond, verhalen, fragmenten of quotes van diverse auteurs uit de wereldliteratuur die een link hebben met de thuiscontext van de leerlingen, motiverende getuigenissen, ervaringen van oud-leerlingen en/of rolmodellen ...
• Bij een bezoek aan een inclusieve basisschool worden we onthaald door de directeur en een drietal leerlingen uit de 3de graad. Het zijn de leerlingen die de bezoekers middels een zelfgemaakte powerpointpresentatie uitleggen hoe de school werkt, wat de visie is en hoe zij dat concreet ervaren in de klas- en schoolactiviteiten.
• Een school in een diverse buurt engageert zich samen met enkele buurtorganisaties om zwerfafval in de buurt te vermijden door maandelijks samen een opruimactie te doen, ...

In positief schoolklimaat voelen leerlingen zich veilig, gesteund en betrokken. Dit wordt o.a. bevorderd door een sterk anti-pestbeleid, sociaal-emotionele leerprogramma's en positieve gedragsinterventies en ondersteuning. Hoe een inclusieve schoolcultuur mee de schoolorganisatie beïnvloedt en hierin wordt weerspiegeld is voor de volgende nieuwsbrief.

Bronnen

• Booth, T., & Ainscow, M. (2000). Index for Inclusion: developing learning and participation in schools. Centre for Studies on Inclusive Education. http://www.csie.org.uk/resources/inclusion-index-explained.shtml 
• Cologon, K. (2019). Towards inclusive education: A necessary process of transformation. Children and Young People with Disability Australia (CYDA). https://www.cyda.org.au/inclusion-in-education
• Deal, T. E., & Peterson, K. D. (2016). Shaping school culture. Jossey-Bass.
• Eredics, N. (2018). Inclusion in action: Practical Strategies to modify your curriculum (5th edition). Brookes Publishing Company. 
• Mitchell, D., & Sutherland, D. (2022). Wat echt werkt : 29 evidence-based strategieën voor het onderwijs (; R. d. Ridder, Trans.; Vierde, herziene druk). Pica.